“Circulair bouwen”
in gesprek met Madaster
“Circulair bouwen”
in gesprek met Madaster
Yvette Govaart
Circulair bouwen…een belangrijke ontwikkeling in bouwend Nederland. Zo kunnen grote stappen worden gezet, want de bouwsector is verantwoordelijk voor veruit het meeste afval in alle bedrijfstakken. Betekent dit dat er bij nieuwbouw, nu en in de toekomst, veelal bestaande materialen worden (her)gebruikt uit andere gebouwen? Of worden juist veel nieuwe hernieuwbare producten toegepast? En is circulair bouwen niet veel makkelijker toe te passen bij nieuwbouw dan bij renovatie? We vroegen het Eva Starmans (adviseur circulair bouwen & aanbesteden C2C ExpoLAB) en Yvette Govaart (urban producer COUP).
Voor deze systeem verandering is het nodig dat financiële incentives op de juiste plek komen te liggen!” Aldus Yvette Govaart.
JULLIE WERKEN ALLEBEI AAN DE CIRCULAIRE ECONOMIE; HOE DOE JE DAT
Volgens Govaart begint het met zoveel mogelijk gebruik te maken van wat er al is. Dit zie je ook terug in de vele herbestemmingsprojecten waarbij COUP betrokken is. Govaart: ‘Het maakt ons blij dat we in staat zijn om een kerk een nieuwe functie te geven en daarmee duurzame instandhouding mogelijk te maken, of om een eeuwenoud fort te nemen en er een publiek toegankelijk gebouw van te maken, zodat de samenleving kan genieten van dit erfgoed.’ BlueCity is een ander voorbeeld. Govaart: ‘We transformeren het voormalige Tropicana-gebouw in Rotterdam tot een circulaire modelstad. We doen dit niet alleen vanuit een ideologisch perspectief, maar ook omdat we het leuk vinden om de verschillende lagen van een gebouw bloot te leggen en zo een bepaald verhaal te vertellen. Dit leidt tot rijkdom en kwaliteit.
Starmans legt uit dat C2C ExpoLAB zich primair richt op circulair bouwen en inkopen en de lat zo hoog mogelijk probeert te leggen binnen de gestelde kaders (ie budget, planning, kwaliteit). Starmans vervolgt: ‘Naast het adviseren van opdrachtgevers over de praktische toepassing van circulariteit in projecten, gaan we ook in op kennisvragen om de transitie naar een circulaire economie te versnellen. Het gaat dan bijvoorbeeld om de financiële restwaarde van materialen en thema’s als circulair & gezond bouwen. ‘
WAT ZOU DE DEFINITIE ZIJN VAN EEN CIRCULAIR GEBOUW?
Govaart en Starmans zijn het erover eens dat een circulair gebouw in de eerste plaats een waardevolle verzameling materialen is, zo opgeslagen dat ze een comfortabel en kwalitatief hoogstaand gebouw vormen, dat op lange termijn gemakkelijk hergebruikt kan worden als de vraag naar ruimte verandert. Geschikt voor toekomstig gebruik. ‘En’, vult Starmans aan, ‘waar ook aandacht is voor aspecten van de menselijke gezondheid en samenwerking, met nieuwe verdienmodellen.’ Volgens Govaart heeft een circulair gebouw ook een optimaal energiesysteem, dat idealiter energie opwekt voor zijn gebruikers en zijn omgeving.
WAT ZOU EEN GOED VOORBEELD ZIJN VAN EEN BOUWPROJECT MET CIRCULARITEIT ALS EEN VAN DE UITGANGSPUNTEN?
Starmans noemt Stadskantoor Venlo, het kantoorgebouw van de gemeente Venlo, dat een belangrijke katalysator was voor nieuwe circulaire ontwikkelingen bij C2C ExpoLAB. Een ander mooi voorbeeld is dat van de gemeente Someren. Starmans: ‘De zogenaamde Ecodepot-regeling van de gemeente Someren stimuleert huiseigenaren om circulair te bouwen. Dit leidde niet alleen tot de eerste woningen met circulaire toepassingen, maar ook tot de start van de woningbouwvereniging met haar eerste project van 16 circulaire huurwoningen. De door hen geselecteerde aannemer gebruikt op zijn beurt de in Someren opgedane kennis ook in andere projecten. Dit rimpeleffect laat zien dat ergens beginnen belangrijker is dan er perfect in zijn. ‘ Govaart beaamt dat en geeft aan dat er veel projecten zijn die tot de verbeelding spreken. Zoals niet alleen de eerder genoemde BlueCity maar ook het Groene Huis in Utrecht. Govaart: ‘Bij Green House wordt het gebruik vooral als service vormgegeven; er is geen afval en de keuken verbruikt zo min mogelijk elektriciteit. ‘
INZETTEN OP DE BESTAANDE GEBOUWENVOORRAAD LIGT VOOR DE HAND BIJ CIRCULAIR BOUWEN. NIET ALLEEN OM ENORME HOEVEELHEDEN AFVAL TE VOORKOMEN, MAAR OOK OM NIEUWE WINNING VAN NATUURLIJKE HULPBRONNEN EN DE DAARMEE SAMENHANGENDE MILIEU-IMPACT TE VERMIJDEN. UIT EEN RECENT ONDERZOEK VAN TNO BLIJKT ECHTER DAT ER TE WEINIG BESTAANDE MATERIALEN BESCHIKBAAR KOMEN OM AAN DE VRAAG NAAR HERBRUIKBAAR MATERIAAL TE VOLDOEN. HOE LOSSEN WE DIT TEKORT OP?
Door ook nieuwe materialen te gebruiken, concluderen Govaart en Starmans, maar niet zonder erg kieskeurig te zijn. Starmans: ‘Er zullen nieuwe materialen moeten worden gebruikt, maar het is belangrijk om te kiezen voor materialen die opnieuw kunnen worden gebruikt, om toekomstige verspilling te voorkomen. Dit zijn materialen waarvan de samenstelling bekend is, die deels hergebruikt zijn of na beëindiging van hun huidige toepassing hergebruikt kunnen worden, en die geen giftige stoffen bevatten. ‘ Govaart stelt dat het bij het ontwikkelen van nieuwe materialen vooral belangrijk is om de meest optimale keuzes te maken in ontwerp-, ontwikkel- en bouwprocessen. Daarnaast moeten we ook accepteren dat onze omgeving niet per se uit gloednieuwe materialen hoeft te bestaan. Govaart: ‘We moeten ons realiseren dat onze wereld ook heel comfortabel kan zijn met goed ontworpen hergebruikte materialen. Veranderingen zijn nodig,
HOE WORDT INZICHT VERKREGEN WAAR HERBRUIKBARE MATERIALEN EN PRODUCTEN ZICH BEVINDEN EN / OF WANNEER DEZE BESCHIKBAAR KOMEN?
Govaart zegt dat het op dit moment vooral een kwestie is van alles en iedereen bellen, online platforms zoeken en verbindingen leggen met sloopbedrijven, om op tijd voldoende geschikt materiaal te vinden voor een bouwproject. Govaart ziet in de toekomst een veel grotere, cruciale rol weggelegd voor Madaster en het gebruik van materialenpaspoorten, mits ook de overheid haar verantwoordelijkheid neemt.
Govaart: ‘In Madaster kunnen alle bouwinformatie en materiaaleigenschappen worden gekoppeld. Hierdoor ontstaat een gigantische materiaaldatabase die door bouwers, aannemers en architecten kan worden gebruikt in hun ontwerpen, gebruikmakend van het materiaal dat beschikbaar komt of binnenkort beschikbaar komt. Op het moment dat vastgoedeigenaren van plan zijn een gebouw te ontmantelen of aan te passen, moet dit zichtbaar worden in het systeem. Dit vraagt ook om een vaste methode om materialen te waarderen om opportunisme met betrekking tot de verwachting van beschikbaarheid tegen te gaan. De overheid zou hierin een sterkere rol moeten spelen, zowel faciliterend als sturend. ‘
ZULLEN DE VELE NIEUWE HERNIEUWBARE PRODUCTEN IN CIRCULAIR BOUWEN LEIDEN TOT HET GEBRUIK VAN ONGEWENSTE, MILIEUBELASTENDE INGEBOUWDE ENERGIE (DE ENERGIE DIE GEPAARD GAAT MET DE PRODUCTIE VAN ALLE BOUWMATERIALEN IN EEN GEBOUW)?
Dat hangt volgens Govaart voor een groot deel af van de materialen, maar ook van de eisen waaraan een gebouw moet voldoen: ‘Soms ontkom je niet aan het gebruik van hoogopgenomen energiematerialen, als dat nodig is. Het gaat erom dat je voldoende materiële kennis hebt om op dit punt weloverwogen beslissingen te nemen. ‘
ZIJN CIRCULAIRE BOUWMETHODES GEMAKKELIJKER TOE TE PASSEN BIJ NIEUWBOUW DAN BIJ RENOVATIEPROJECTEN?
Volgens Starmans is er niet veel verschil tussen beide benaderingen; nieuwbouw en renovatie bieden beide kansen op dit gebied. De bouw van sportcentrum Egerbos is daar een goed voorbeeld van. Starmans legt uit: ‘Een gymnasium werd behouden en circulair gerenoveerd, terwijl een ander werd afgebroken en circulair herbouwd. Bepaalde materialen uit de oude situatie zijn deels hergebruikt. De tribunes zijn bijvoorbeeld opgebouwd uit de oude plafonds. En in de nieuw gebouwde gymzaal zijn veel circulaire materialen gebruikt, materialen die aan het einde van het gebruik hergebruikt kunnen worden. ‘ Govaart vult aan dat het toepassen van circulair bouwen bij renovatie vaak meer maatwerk vraagt. Daarnaast is het moeilijker te voorspellen wat de prestatie zal zijn van het combineren van bestaande en nieuw toegevoegde circulaire materialen.
WELKE PRINCIPES VAN CIRCULAIR BOUWEN ZIJN MOEILIJKER TOE TE PASSEN BIJ RENOVATIEPROJECTEN?
Volgens Starmans zijn het vooral de details die een aandachtspunt zijn om ervoor te zorgen dat toekomstige veranderingen mogelijk blijven en materialen kunnen worden hergebruikt, waardoor verspilling wordt voorkomen. Govaart vult aan: ‘Als er iets nieuws moet worden aangesloten op een bestaand bouw- / constructiesysteem, vaak met andere bouwvereisten, dan gaat het vrijwel altijd om maatwerk en suboptimale maatvoering. Meer maatwerk, wat dus ook meer geld betekent. ‘
WAT IS ER NODIG OM CIRCULAIR BOUWEN IN NEDERLAND DE NORM TE MAKEN?
Om te beginnen zou dat volgens Govaart een verschuiving van de belastingheffing vergen. Ze stelt: ‘Dit is echt nodig. Lagere belasting op arbeid en hogere belasting op nieuwe materialen (de zogenaamde ‘ex-tax’-beweging). Daarnaast moet de overheid een veel actievere rol gaan spelen in het stimuleren van de bouwsector en het schetsen van waar we staan met de transitie naar een circulair Nederland in 2050. ‘ Ze benadrukt ook dat vakmanschap veel meer moet worden omarmd dan het nu is: ‘Professionals moeten worden opgeleid om veel meer materiële kennis te verwerven. Creativiteit bij het zien van ontwerpmogelijkheden met bestaande materialen is de sleutel. ‘
Starmans en Govaart benadrukken dat we ons als samenleving veel meer bewust moeten worden van de impact van onze keuzes; dit geldt zowel voor gebruikers van gebouwen, openbare ruimtes, producten en diensten als voor professionals in de bouwsector. Govaart: ‘Hoe vreemd is het dat we gewend zijn materiaal uit een catalogus te bestellen, dat dan vanuit de andere kant van de wereld naar ons wordt verscheept, zonder dat we enig idee hebben van de impact op onze fysieke omgeving, en dat nog goedkoper is. en veel gemakkelijker en sneller te gebruiken dan materiaal uit de buurt? Kennis van de totale levenscyclusanalyse van materialen is onmisbaar. ‘ Ook circulariteit meenemen in aanbestedingen of het als uitgangspunt nemen bij nieuwbouwprojecten maakt volgens Starmans verschil. Beiden zijn het erover eens dat een ‘can-do’-houding nodig is. In plaats van projectmanagement toe te passen dat gebaseerd is op het minimaliseren van de risico’s (zoals nu het geval is), moeten we durven loslaten en een integrale afweging maken die zowel op tijd, geld en kwaliteit als op duurzaamheid is gebaseerd – met alle partijen deze ambitie dagelijks nastreven en onderschrijven. ‘Want’, voegt Starmans toe, ‘om samen aan een circulaire toekomst te bouwen, is iets beginnen belangrijker dan er perfect in zijn.’
Download hier het gehele artikel “Circulair Bouwen, in gesprek met Madaster”.
